Znak WEEE (ZSEE – zużyty sprzęt elektryczny i elektroniczny) jest zamieszczany na sprzęcie elektrycznym i elektronicznym. Graficznie jest przedstawiany jako przekreślony kontener na śmieci. Oznacza, że produkt, na którym zamieszczono taki symbol, należy przekazać do punktu zbiórki elektrośmieci ZSEE. Okazuje się, że w erze globalizacji odpady stanowią jedno z najważniejszych wyzwań XXI wieku.
Jakich produktów dotyczy znak przekreślonego śmietnika?
Znak WEEE znajduje się obecnie na każdym produkcie zasilanym energią elektryczną zakupionym po 2005 roku. Czyli na lodówkach, telewizorach, tosterach, mikrofalówkach, czujnikach dymu, sprzęcie sportowym, zabawkach, piłach, kosiarkach, wiertarkach i innych sprzętach, z którymi mamy do czynienia na co dzień.
Wyroby posiadające znak ZSEE dzieli się najczęściej na:
- sprzęt elektryczny i elektroniczny działający na zasadzie wymiany temperatury, zawierający substancje zubożające warstwę ozonową i fluorowane gazy cieplarniane, tj. m.in. chłodziarki, zamrażarki i sprzęt klimatyzacyjny,
- lampy fluorescencyjne zawierające rtęć,
- panele fotowoltaiczne,
- małogabarytowy sprzęt elektryczny i elektroniczny, tj. m.in. telefony komórkowe, GPS, kalkulatory kieszonkowe, routery, komputery osobiste, drukarki i małogabarytowy sprzęt AGD.
Tego typu produkty są szczególnie szkodliwe dla środowiska. Przykładowo pochodzące z telewizorów i monitorów szkło kineskopowe zawiera ołów. Natomiast freon stosuje się w instalacjach chłodniczych takich jak klimatyzatory czy lodówki. Za ZSEE uznaje się każdą substancję i wszystkie części składowe, podzespoły i materiały eksploatacyjne obecne w momencie pozbywania się produktu przez dotychczasowego użytkownika.
Rodzaje znaku przekreślonego śmietnika
Zgodnie z Dyrektywą Parlamentu Europejskiego i Rady 2012/19/UE wyróżniamy dwa rodzaje znaku przekreślonego śmietnika. Pierwszy posiada u dołu czarną kreskę, a drugi nie. Pojawiają się one na produktach w zależności od daty wprowadzenia ich do obrotu. Ma to na celu w sposób jasny i niebudzący wątpliwości sprecyzowanie, czy towar wprowadzono na rynek przed, czy po 13 sierpnia 2005 roku.
Symbol przekreślonego śmietnika z czarnym paskiem pod spodem umieszcza się na urządzeniach wprowadzonych do obrotu po sierpniu 2005 roku (w Niemczech po marcu 2006 roku). Ten sam znak ZSEE, ale bez czarnego paska musi znaleźć się na każdym takim sprzęcie, który pojawił się na rynku przed sierpniem 2005 roku. Poniżej można zobaczyć, jak wyglądają omówione znaki.
Dyrektywa WEEE
Prawo związane ze znakiem ZSEE reguluje Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2012/19/UE w sprawie zużytego sprzętu elektrycznego i elektronicznego. Z jej treści wynika, że zbieranie zużytego sprzętu ma na celu:
- minimalizację pozbywania się zużytego sprzętu elektrycznego i elektronicznego jako nieposortowanych („zmieszanych”) odpadów komunalnych;
- zapewnienie właściwego jego przetwarzania;
- osiągnięcie wysokiego poziomu selektywnej zbiórki ZSEE.
Oprócz tego Dyrektywa WEEE wprowadza możliwość oddawania starych urządzeń w sklepie elektronicznym. Można je również oddać razem z artykułami gospodarstwa domowego przy okazji zakupu nowego produktu. Poza tym obecnie urzędy dzielnic lub gmin od czasu do czasu organizują zbiórkę wyrobów RTV i AGD.
Dyrektywa WEEE – rozszerzona odpowiedzialność producenta
Ustawa o zużytym sprzęcie elektrycznym i elektronicznym (ZSEE) wprowadza zasadę rozszerzonej odpowiedzialności producenta. Celem tej ustawy było zachęcenie producentów do projektowania urządzeń z uwzględnieniem ich przyszłego, ponownego użycia, modernizacji i recyklingu oraz uwzględnienie w cenach produktów kosztów ich wycofania z eksploatacji.
W praktyce okazuje się jednak, że przy braku skutecznych narzędzi oceny wiarygodności podmiotów na rynku producenci są obarczani nadmiernym ryzykiem. Dodatkowo nakłada się na nich konieczność pokrywania całości kosztów gospodarowania odpadami sprzętu RTV i AGD powstałymi z produktów wprowadzanych przez nich do obrotu, wliczając w to:
- koszty selektywnej zbiórki,
- sortowanie oraz przetwarzania odpadów (z uwzględnieniem celów wymaganych do spełnienia w zakresie gospodarowania odpadami oraz dochodów z ponownego użycia lub sprzedaży surowców wtórnych pochodzących z ich produktów),
- koszty zapewniania odpowiednich informacji dla posiadaczy odpadów oraz koszty gromadzenia danych i sprawozdawczości.
Ile produkuje się elektrośmieci w UE?
Jak wynika z danych Eurostatu, największą ilość elektroodpadów rocznie produkują przede wszystkim: Niemcy, Wielka Brytania oraz Francja. W rankingu państw UE uwzględniającym ilość zbieranego zużytego sprzętu elektrycznego i elektronicznego, Polska zajmuje siódme miejsce.
Z szacunków wynika, że przeciętny mieszkaniec UE produkuje rocznie ok. 15,6 kg elektroodpadów, z których średnio 7 kg jest zbierane i przetwarzane. Każdego roku na terenie Wspólnoty powstaje średnio prawie 9,5 mln ton elektroodpadów, z czego ok. 3,6 mln ton jest zbieranych i poddawanych recyklingowi.
Natomiast w Polsce w 2018 r. odnotowano wzrost poziomu zbiórki elektroodpadów. Z danych GIOŚ wynika, że przy 660 tys. ton sprzętu wprowadzonego na rynek, zebrano 329 tys. ton zużytego sprzętu. Z tego przetworzono 321 tys. ton.
Recykling elektrośmieci
Przekazanie zużytego sprzętu do wyznaczonego punktu zbiórki w celu recyklingu odpadów powstałych ze sprzętu elektrycznego i elektronicznego jest obowiązkiem użytkownika. Okazuje się, że materiały pochodzące ze zużytych telefonów komórkowych takie jak: złoto, platynę, srebro, miedź, można wykorzystać do wytwarzania plomb dentystycznych czy nawet instrumentów muzycznych. Natomiast 90% materiałów pochodzących ze zużytej świetlówki można wykorzystać do produkcji innych urządzeń. W procesach odzysku otrzymuje się wiele cennych surowców: szkło, aluminium, luminofor i metaliczną rtęć.
Punkt zbiórki ZSEE
W przypadku zużytego sprzętu elektrycznego i elektronicznego pochodzącego z gospodarstw domowych, który został dostarczony do punktów zbierania ZSEE, producenci elektroniki zapewniają finansowanie kosztów co najmniej jego zbierania, przetwarzania, odzysku oraz unieszkodliwiania. Za możliwe uznaje się także finansowanie kosztów odbierania elektroodpadów pochodzącego z gospodarstw domowych i dostarczania go do punktów zbiórki.
W przypadku zużytego sprzętu elektrycznego i elektronicznego pochodzącego od użytkowników innych niż gospodarstwa domowe, producenci elektroniki zapewniają finansowanie kosztów zbierania, przetwarzania, odzysku oraz unieszkodliwiania ZSEE powstałych z produktów wprowadzonych do obrotu po 13 sierpnia 2005 r.
W odniesieniu do odpadów historycznych, zastępowanych przez nowe odpowiadające im produkty lub przez nowe produkty spełniające te same funkcje, finansowanie kosztów zapewnione jest przez producentów tych produktów przy ich dostawie. Alternatywnie, państwa członkowskie mogą ustalić, iż użytkownicy inni niż gospodarstwa domowe również odpowiadają za finansowanie tego zużytego sprzętu elektrycznego i elektronicznego, w całości lub w części. W odniesieniu do pozostałych odpadów historycznych finansowanie kosztów zapewniają użytkownicy inni niż gospodarstwa domowe
Znak ZSEE a świadomość konsumentów
Problemem w przypadku znaku ZSEE jest w dużej mierze brak świadomości konsumentów. Chociaż konsumenci są zobowiązani do selektywnego pozbywania się elektroodpadów, nie zawsze jest to przestrzegane. Dotyczy to przede wszystkim małych urządzeń RTV i AGD, które niestety ciągle wyrzucane są do koszów z odpadami komunalnymi. To w dużej mierze utrudnia wydobycie i wprowadzenie takiego sprzętu do właściwego systemu. Tym samym producenci nie mają jak wypełnić obowiązków wynikających z Dyrektywy WEEE. Dodatkowo na tę chwilę nie ma żadnych obowiązków informacyjnych o tym, że dany sprzęt został przetworzony i nie jest produktem oryginalnym.
ZSEE a narzędzia kontroli
Jak na razie brakuje nadzoru nad tym, ile i jakich typów przetworzonego sprzętu elektronicznego trafia ponownie na rynek oraz czy spełnia on normy bezpieczeństwa. Należy zauważyć, że producenci nie mają możliwości kontroli przetworzonego sprzętu. Dlatego w przypadku jego awarii nie wiadomo, kto ponosi odpowiedzialność – zakład przetwarzania czy sam producent sprzętu.
Jednym z technicznych narzędzi kontroli nad odpadami ma być uruchomiona przez rząd Baza Danych o Odpadach (BDO). Jej głównym celem jest ułatwienie pracy organów kontroli i w praktyce wykluczenie powstających w systemie nieprawidłowości.
