Jednym z celów Unii Europejskiej w zakresie polityki środowiskowej jest regulacja wprowadzania i utylizowania produktów jednorazowego użytku z tworzyw sztucznych. Ograniczenie wielkości i wpływu na środowisko produktów z tworzyw sztucznych jest niezmiernie ważne dla globalnego dobrostanu. Dlatego też w lipcu 2021 r. weszła w życie unijna dyrektywa w sprawie tworzyw sztucznych jednorazowego użytku (SUPD), tzw. dyrektywa plastikowa 2019/904.
Unijna dyrektywa plastikowa (SUPD)
Organy Unii Europejskiej w 2019 roku uchwaliły “dyrektywę plastikową”, nakładającą na przedsiębiorców z Państw Członkowskich nowe obowiązki w zakresie wytwarzania odpadów z tworzyw sztucznych oraz opakowań z tworzyw sztucznych wprowadzanych do obrotu na rynku.
Pełna nazwa aktu prawnego to Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/904 z dnia 5 czerwca 2019 r. w sprawie zmniejszenia wpływu niektórych produktów z tworzyw sztucznych na środowisko.
Po co nam dyrektywa SUP?
Jednorazowe tworzywa sztuczne są wytrzymałe i w znacznym stopniu przyczyniają się do długotrwałego zanieczyszczenia. Udowodniono, że tworzywa sztuczne jednorazowego użytku mają szkodliwy wpływ na dziką przyrodę, siedliska morskie i zdrowie ludzkie. Zaśmiecanie i inne niewłaściwe sposoby usuwania odpadów, w wyniku których powstają odpady morskie zawierające tworzywa sztuczne, to ogromny problem. Cele SUPD obejmują:
- zapobieganie i ograniczenie wpływu niektórych produktów jednorazowego użytku z tworzyw sztucznych, produktów wykonanych z oksydegradowalnych tworzyw sztucznych oraz narzędzi połowowych zawierających tworzywa sztuczne na środowisko i zdrowie człowieka
- promowanie gospodarki o obiegu zamkniętym, w tym wspieranie innowacyjnych i zrównoważonych modeli biznesowych, produktów i materiałów, co przyczyni się także do efektywnego funkcjonowania rynku wewnętrznego.
Jaki jest zakres dyrektywy w sprawie tworzyw sztucznych jednorazowego użytku?
Dyrektywa plastikowa ma zastosowanie do:
- produktów jednorazowego użytku z tworzyw sztucznych wymienionych w załączniku
- produktów wykonanych z tworzyw oksydegradowalnych
- narzędzi połowowych zawierających tworzywa sztuczne.
Niektóre produkty objęte są zakazem wprowadzania na rynek unijny, inne podlegają dodatkowym wymogom w zakresie oznakowania.
Co to jest jednorazowy produkt z tworzywa sztucznego?
„Produkt jednorazowego użytku z tworzyw sztucznych” oznacza produkt wykonany (w całości lub w części) z tworzyw sztucznych i który nie został przeznaczony, zaprojektowany ani wprowadzony do obrotu tak, aby osiągnąć w ramach okresu żywotności wielokrotną rotację poprzez zwrócenie go do producenta w celu powtórnego napełnienia lub ponownego użycia do tego samego celu, do którego był pierwotnie przeznaczony.
Najprościej mówiąc, produkt jednorazowego użytku z tworzywa sztucznego to przedmiot wykonany z lub z częściami wykonanymi z tworzywa sztucznego, przeznaczony do utylizacji po jednorazowym użyciu.
Co to jest plastik oksydegradowalny?
„Oksydegradowalne tworzywo sztuczne” oznacza materiały z tworzyw sztucznych zawierające dodatki, które pod wpływem utleniania prowadzą do rozpadu tych materiałów na mikrofragmenty lub do ich rozkładu chemicznego.
Wiele produktów dostępnych na rynku jest błędnie reklamowanych jako nadające się do kompostowania lub biodegradacji, choć w rzeczywistości często są one bardziej szkodliwe dla środowiska niż tradycyjny plastik (bez dodatków).
Co to są narzędzia połowowe?
„Narzędzia połowowe” oznaczają sprzęt wykorzystywany w rybołówstwie lub akwakulturze w celu lokalizowania, chwytania lub hodowli żywych zasobów morza lub sprzęt pływający na powierzchni morza i stosowany do wabienia i chwytania lub hodowli takich żywych zasobów morza.
Taki sprzęt, niewłaściwie zarządzany, w znacznym stopniu przyczynia się do powstawania odpadów morskich.
Jakie produkty są objęte dyrektywą plastikową?
10 wybranych produktów objętych dyrektywą w sprawie tworzyw sztucznych jednorazowego użytku:
- patyczki higieniczne
- sztućce, talerze, słomki i mieszadełka
- balony i patyczki do balonów
- pojemniki na żywność
- pojemniki na napoje
- niedopałki papierosów
- plastikowe torby
- opakowania
- chusteczki nawilżane i artykuły higieniczne.
Zakaz jednorazowych produktów z tworzyw sztucznych w UE
Niektóre jednorazowe produkty z tworzyw sztucznych są zakazane w Unii Europejskiej. Państwa członkowskie UE zabraniają wprowadzania jednorazowych produktów typu:
- patyczki do uszu (z pewnymi wyjątkami)
- sztućce (widelce, noże, łyżki, pałeczki)
- talerze
- słomki (z pewnymi wyjątkami)
- mieszadełka do napojów
- patyczki do mocowania i podtrzymywania balonów (z pewnymi wyjątkami)
- niektóre pojemniki na żywność wykonane ze styropianu, tj. pojemniki takie jak pudełka, z pokrywą lub bez, używane do przechowywania żywności
- pojemniki na napoje wykonane ze styropianu, łącznie z ich zakrętkami i pokrywkami
- kubki do napojów wykonane z polistyrenu ekspandowanego wraz z zakrętkami i wieczkami.
Obowiązki producentów i importerów SUP
Producenci i importerzy muszą przestrzegać odpowiednich przepisów. Na przykład rozszerzona odpowiedzialność producenta (ang. extended producer responsibility, EPR) wprowadza wymogi dotyczące finansowania i organizacji zbiórki, przetwarzania i recyklingu odpadów z tworzyw sztucznych. Według SUPD producentem jest każda osoba fizyczna lub prawna mająca siedzibę w państwie członkowskim, która zawodowo wytwarza, napełnia, sprzedaje lub importuje produkty objęte zakresem SUPD.
Producenci mają obowiązek umieścić oznakowanie na wyrobie/jego opakowaniu w przypadku produktów typu:
- podpaski higieniczne, tampony i aplikatory do tamponów
- chusteczki nawilżane
- wyroby tytoniowe z filtrami oraz filtry sprzedawane do użytku w połączeniu z wyrobami tytoniowymi
- kubki do napojów.
Ponadto Państwa Członkowskie ustanawiają przepisy dotyczące obowiązku producentów niektórych produktów jednorazowego użytku z tworzyw sztucznych do pokrycia co najmniej następujących kosztów:
- środków służących upowszechnianiu wiedzy w odniesieniu do określonych produktów
- zbierania odpadów w przypadku tych produktów, które są pozostawiane w publicznych systemach zbierania odpadów, w tym koszty infrastruktury i jej funkcjonowania, a następnie koszty transportu tych odpadów i ich przetwarzania
- sprzątania odpadów pochodzących z tych produktów, a następnie koszty ich transportu i przetwarzania.
Producenci, importerzy, sprzedawcy itp. mogą zostać ukarani, jeśli nie przestrzegają przepisów SUPD.
Harmonogram i terminy realizacji
Oto niektóre z kluczowych etapów i terminów określonych w dyrektywie w sprawie tworzyw sztucznych jednorazowego użytku (SUPD) 2019/904.
- Do 3 lipca 2021 r. kraje UE ustanowią akty prawne wprowadzające dyrektywę do swojego ustawodawstwa krajowego.
- Do 3 lipca 2021 r. Państwa Członkowskie wprowadzają systemy rozszerzonej odpowiedzialności producenta (programy EPR).
- Od 3 lipca 2021 r. niektóre produkty SUP są zakazane w UE (takie jak patyczki do uszu, plastikowe sztućce, talerze, słomki i pojemniki na żywność ze styropianu).
- Do 3 lipca 2021 r. kraje UE wprowadzają przepisy dotyczące ujednoliconego etykietowania produktów jednorazowego użytku z tworzyw sztucznych.
- Do 3 lipca 2021 r. Państwa Członkowskie wdrożą działania dotyczące kampanii uświadamiających i informowania konsumentów o wpływie tworzyw sztucznych jednorazowego użytku na środowisko.
- 4 lutego 2022 r. weszła w życie decyzja wykonawcza Komisji (UE) 2022/162 ustanawiająca zasady stosowania dyrektywy 2019/904 w odniesieniu do obliczania, weryfikacji i zgłaszania zmniejszenia stosowania niektórych produktów jednorazowego użytku z tworzyw sztucznych i środków wprowadzanych przez państwa członkowskie w celu osiągnięcia takiego zmniejszenia.
Państwa Członkowskie powinny osiągnąć następujące cele w zakresie redukcji tworzyw sztucznych:
- do 2025 r. docelowy poziom selektywnej zbiórki butelek plastikowych o pojemności do trzech litrów wynosi 77% (90% do 2029 r.)
- do 2025 r. butelki PET zawierają co najmniej 25% tworzyw sztucznych pochodzących z recyklingu (od 2030 r. min. 30% również dla innych butelek z tworzyw sztucznych na napoje o pojemności do trzech litrów).
Postęp powinien być mierzony w latach 2022–2025.
Dlaczego dyrektywa plastikowa jest ważna?
Implementacja SUPD ma korzystny wpływ dla środowiska. W obiegu będzie mniej jednorazowych produktów z tworzyw sztucznych, co oznacza mniej odpadów (lub lepiej zagospodarowanych odpadów) i mniej zanieczyszczeń. Jeśli chodzi o aspekt produkcyjny, zmniejszy się poziom emisji gazów cieplarnianych. Kolejną korzyścią jest lepsze zarządzanie zasobami naturalnymi.
Chociaż może się to odbyć kosztem niektórych przedsiębiorstw i konsumentów SUP, dyrektywa stwarza możliwości w zakresie innowacji i wzrostu rynku w zakresie rozwoju zrównoważonych, niezawierających tworzyw sztucznych alternatyw.
