Chiny od 2014 roku pracują nad stworzeniem Social Credit System, systemu oceny obywateli, który po polsku można nazwać Systemem Zaufania Społecznego. Na jego podstawie Chińczycy będą sprawdzani pod kątem codziennych zakupów, nawyków, wywiązywania się ze zobowiązań czy posiadanych znajomych. Następnie zachowania te będą poddawane ocenie, determinującej czy dana osoba jest godna zaufania i użyteczna dla społeczeństwa. Osoby uznane za uczciwe będą mogły cieszyć się dodatkowymi przywilejami. Natomiast dla obywateli z niższymi wynikami przewidziano pewne ograniczenia. System oceny dotyczy zarówno osób fizycznych, jak i prawnych.
Twórcy systemu Social Credit System w Chinach
Nadal trwają prace nad rozwojem algorytmu, który zbiera dane na temat obywateli i na ich podstawie wylicza ocenę danej osoby. W tworzenie systemu zaangażowane jest 8 chińskich firm, w tym Tencent, twórca chińskiej „aplikacji do wszystkiego” WeChat. WeChat służy między innymi do wysyłania wiadomości i robienia zakupów. Używa go 850 milionów osób. Natomiast Sesame Credit powiązany jest z grupą Alibaba. Pobiera dane z Alipay, systemu elektronicznych płatności, z którego korzysta 520 milionów użytkowników. System ten służy nie tylko do płatności w sklepach elektronicznych, ale też restauracjach, taksówkach, kinach czy do przelewania pieniędzy na konto innej osoby. Sesame Credit jest także połączony na przykład z największym chińskim portalem randkowym Baihe czy chińskim odpowiednikiem Ubera, Didi Chuxing. Łatwo sobie wyobrazić, do jak wielu informacji na temat upodobań i nawyków użytkowników ten system oceny już teraz posiada dostęp. Zakres ocen w Sesame Credit wynosi między 350 a 950 punktów.
Jak wyliczana jest ocena w Social Credit System w Chinach?
W założeniu ocena miała być wyliczana na podstawie pięciu fundamentalnych czynników. Pierwszy z nich to historia kredytowa. Sprawdza na przykład, czy dana osoba płaci rachunki na czas. Drugi to szeroko pojęta zdolność do wywiązywania się z zobowiązań. Po trzecie, pod uwagę brane są informacje personalne, takie jak poziom wykształcenia. Kolejnym czynnikiem są upodobania i zachowanie osoby podlegającej ocenie. Przykładowo, jeśli ktoś spędzi 10 godzin na graniu w gry komputerowe, uznany zostanie za leniwego i mało użytecznego.
Dodatkowo, każdy będzie oceniany na podstawie zakupionych produktów, które określają jego nawyki i tryb życia. Ostatnim kryterium są relacje międzyludzkie. W tej kategorii mieszczą się na przykład posty umieszczane na portalach społecznościowych. Te chwalące władzę lub rozwój ekonomii oczywiście pomogą w uzyskaniu wyższego wyniku. Ale to nie wszystko. To, co wstawiają znajomi, również ma znaczenie dla ostatecznej oceny. Negatywny komentarz napisany przez znajomego sprawi, że połączone z nim na portalach społecznościowych osoby również stracą punkty w systemie.
Warto jednak zwrócić uwagę, że według danych przedstawionych przez Merics (Mercator Institute for China Studies) to przedsiębiorstwa są grupą docelową systemu. Ma on bowiem zapewnić, że firmy przestrzegają prawo i regulacje, a tym samym są wiarygodne. Chiny chcą w ten sposób zwiększyć publiczne zaufanie do chińskich towarów i usług, a także ich gospodarki rynkowej.
Nagrody i kary w Social Credit System w Chinach
Social Credit System wciąż pozostaje w fazie tworzenia, jednak już ponad 100 tysięcy osób zdążyło pochwalić się w internecie swoim wysokim wynikiem w systemie, czyniąc z niego symbol wysokiego statusu społecznego. Po masowym wprowadzeniu systemu, osoby z wyższą oceną rzeczywiście będą mogły się cieszyć szeroką gamą przywilejów. Wynik powyżej 650 punktów umożliwi wypożyczenie samochodu bez konieczności wpłacania kaucji, łatwiejszą aplikację na wyjazd zagraniczny, dostęp do strefy VIP na lotnisku w Pekinie i nie tylko. Dzięki wysokiej ocenie łatwiej będzie dostać pożyczkę, pracę, a nawet znaleźć potencjalnego małżonka. Ogólnie mówiąc, osoby, którym będzie ufać państwo, będą mogły liczyć na szczególne względy w wielu sferach życia.
Osoby z niskim wynikiem w Social Credit System będą za to musiały liczyć się z wyraźnymi ograniczeniami. Planuje się, że osoby „niegodne zaufania” nie będą mogły uzyskać pożyczki czy zapisać dziecka do prestiżowej szkoły. Osoby ze słabymi ocenami czeka wolniejszy internet, ograniczony dostęp do restauracji i klubów, a nawet restrykcje dotyczące wyjazdów zagranicznych. Dodatkowo, nie będą mogły też podejmować pracy w sferach, w których wymaga się lojalności, takich jak dziennikarstwo czy urzędy.
Znaczenie Social Credit System dla gospodarki Chin
System oceny będzie dotyczyć nie tylko osób fizycznych, ale także prawnych. Produkty „made in China” zaczynają być kojarzone z dobrą jakością. Chiny wciąż jednak borykają się z problemem ogromnego rynku podróbek i produktów gorszego gatunku. Social Credit System ma pomóc w ich zwalczaniu. Dzięki technologii łatwo będzie można sprawdzić, czy dany przedsiębiorca jest godny zaufania, a także zgłaszać oszustów, którzy szybko zostaną ukarani. System będzie mógł więc pełnić rolę kontrolera wiarygodności działalności gospodarczej i podnieść poziom wzajemnego zaufania w społeczeństwie. Dla przedsiębiorstw z wysokimi ocenami w Social Credit System również przewidziano nagrody, takie jak więcej możliwości inwestycji, niższe podatki i korzystniejsze warunki kredytowe w porównaniu z firmami o niskich wynikach.
Użyteczność systemu wynika również z jego zdolności adaptacji do powstałych okoliczności. Wykorzystano go na przykład podczas pandemii koronawirusa jako narzędzie do śledzenia naruszeń środków zapobiegania pandemii. Social Credit System zastosowano także do pomocy przy bezpiecznym i uporządkowanym powrocie obywateli do pracy. Dodatkowo, pozwolił dodać do czarnej listy tych, którzy odmawiali dostosowania się do restrykcji związanych z epidemią, takich jak konieczność odbycia kwarantanny, pomiaru temperatury oraz innych. Jak można więc zobaczyć system jest elastyczny i można go dostosować według aktualnych potrzeb, a tym samym zastosować w różnych celach.
Cel wprowadzenia Social Credit System w Chinach
Władza będzie decydować o tym, co podnosi, a co obniża ocenę. Celem tego typu kontroli jest wyeliminowanie niepożądanych zachowań i stworzenie lojalnego społeczeństwa. Wyższe noty za konkretne zachowania mają promować prospołeczną postawę, a także zwiększać świadomość wśród społeczeństwa. Pojawiły się także plany prowadzenia jawnych list rankingowych, które miałyby skłonić Chińczyków z niższymi ocenami do poprawy wyników. Oficjalnym celem wprowadzenia Social Credit System jest zwiększenie uczciwości i wydajności społeczeństwa w celu polepszenia konkurencyjności państwa. System ma przyczynić się do również ogólnej poprawy w sferze ekonomicznej kraju dzięki walce z przestępczością. Ma również ułatwić osobom o niskiej pozycji społecznej dostęp do większej ilości dóbr i usług.
Autor grafik: Kevin Hong / Wired UK
