Jedną z przyczyn spadku bioróżnorodności, którą doświadczamy na Ziemi, jest handel dzikimi zwierzętami oraz rzadkimi roślinami. Dlatego też, obrót takimi okazami podlega ograniczeniom w związku z międzynarodową kontrolą pod Konwencją Waszyngtońską, znaną także jako CITES. Przedstawimy, kto i w jaki sposób powinien uzyskać świadectwo CITES, chcąc przewieźć na obszar Unii Europejskiej okazy fauny i flory zawarte w CITES.
Czym jest CITES?
CITES, akronim od angielskiego Convention on International Trade in Endangered Species of Wild Fauna and Flora, to Konwencja o międzynarodowym handlu dzikimi zwierzętami i roślinami gatunków zagrożonych wyginięciem. Dla ułatwienia nazywa się ją także Konwencją Waszyngtońską, podpisaną w tym amerykańskim mieście w 1973 roku. W Polsce konwencja weszła w życie w 1990 roku. Chiny jako kraj bogaty w różnorodne gatunki fauny i flory, podpisały konwencję w 1981 roku. Od 1 maja 2004 roku, postanowienia konwencji są realizowane na podstawie rozporządzeń UE. Dotychczas do Konwencji przystąpiło 183 krajów.
Celem konwencji jest przede wszystkim ochrona dziko występujących gatunków roślin oraz zwierząt. Konwencja Waszyngtońska reguluje handel i przewóz ponad 35 tys. gatunków fauny i flory. Włączone w konwencję są także części pochodzące od tych gatunków, zbiorczo nazwane okazy CITES. Według przepisów CITES międzynarodowy handel gatunkami wymienionymi w załącznikach do Konwencji jest dozwolony tylko, jeżeli nie przyniesie szkody zachowaniu tych gatunków w środowisku naturalnym.
Konwencja dotyczy nie tylko gatunków chronionych czy dzikich, ale także tych wyhodowanych oraz udomowionych. Tylko część gatunków wymieniona w Załącznikach konwencji jest zagrożona wyginięciem, a niektóre znalazły się na liście, ponieważ przypominają wyglądem te chronione.
Świadectwo CITES umożliwia przewóz okazów wymienionych w Konwencji oraz w regulacjach z nią powiązanych.
Czym jest okaz CITES?
Jeżeli przepisy nie stanowią inaczej, okazem jest:
- roślina lub zwierzę (gatunku chronionego), żywe lub martwe, produkt pochodny lub każda jego część
- inne towary, które mogą zawierać lub zawierają części lub produkty pochodne zwierząt lub roślin należących do tych gatunków. Świadczą o tym dołączone dokumenty, etykieta lub opakowanie.
Za okazy uznawane są m.in.:
- żywe zwierzęta i rośliny
- wyroby z rogów, kości, zębów zwierząt (kość słoniowa)
- wypchane zwierzęta i trofea myśliwskie
- obuwie i galanteria wykonane ze skór węży, krokodyli, waranów itp.
- biżuteria i podobne akcesoria zawierające części roślin i zwierząt chronionych
- lekarstwa zawierające sproszkowane fragmenty zwierząt lub roślin (stosowane w tzw. medycynie wschodniej).
Lista gatunków, które są chronione znajduje się w Rozporządzeniu Komisji (UE) Nr 2017/160 zmieniającym rozporządzenie Rady (WE) nr 338/97 w sprawie ochrony gatunków dzikiej fauny i flory w drodze regulacji handlu nimi.
Żywe zwierzę z dokumentami CITES należy wpisać do rejestru u właściwego starosty ze względu na miejsce przetrzymywania zwierzęcia. Obowiązek ten nie dotyczy ogrodów zoologicznych, czasowego przetrzymywania zwierząt w celu leczenia lub rehabilitacji oraz podmiotów prowadzących działalność gospodarczą w zakresie handlu żywymi zwierzętami gatunków chronionych.
Kiedy świadectwo CITES jest wymagane?
Przewóz lub wywóz wyżej wymienionych okazów z uwzględnieniem ich klasyfikacji jest zabroniony, chyba że przewoźnik posiada świadectwo CITES, świadczące o legalności pochodzenia.
Świadectwo CITES jest wymagane z przypadku przewożenia okazów między różnymi krajami. Z perspektywy Polski, CITES jest wymagane w przypadku przewozu okazu z kraju poza-unijnego (na obszar Unii Europejskiej).
Dopóki nie uzyskasz tego świadectwa, nie podpisuj kontraktów na nabycie lub przewóz okazów gatunków zawartych w regulacjach.
Świadectwo CITES nie obejmuje tylko przedsiębiorców, np. importerów; turyści przywożący pamiątki z podróży wpadające w opis powyższych okazów także powinni uzyskać takie świadectwo. Aby móc wwieźć okaz umieszony w Aneksach A oraz B regulacji UE na obszar Wspólnoty lub w krajowych przepisach o ochronie przyrody, wymagany jest dokument CITES. Zapoznaj się z przykładową listą pamiątek z podróży często wwożonych na teren UE.
Podobnie, jeśli podróżujesz z należącym do Ciebie okazem występującym w Aneksach A-C, powinieneś nabyć specjalne świadectwo CITES świadczące o posiadaniu. Świadectwo takie jest wydawane jednorazowo.
Przy każdej sprzedaży okazu podlegającego CITES świadectwo należy udostępnić nabywcy. Przykładowo, jeżeli egzotyczne zwierzę widniejące na liście CITES i pochodzące spoza Wspólnoty zostaje wystawione się na sprzedaż, musi ono posiadać stosowną dokumentację udostępnianą konsumentowi. Świadczy ona o tym, że zwierzę nabyto oraz przetransportowano legalnie.
Jak zyskać świadectwo CITES?
Świadectwo nabywa się poprzez złożenie wniosku oraz uiszczenie opłat skarbowych. Do wniosku należy dodać dowód zapłaty za złożenie dokumentów. Należność za wydanie zezwolenia na przywóz lub wywóz okazów zawartych w CITES wynosi 107 zł, a samo wydanie świadectwa UE – 17 zł. Do wniosków dołączone są instrukcje oraz objaśnienia. Świadectwo otrzymasz w przeciągu miesiąca od złożenia wniosku, w wyjątkowych przypadkach po dwóch miesiącach.
Jeśli jest taka potrzeba, należy także dołączyć do wniosku orzeczenie powiatowego lekarza weterynarii o spełnieniu przez importera warunków przetrzymywania zwierząt odpowiadających ich potrzebom biologicznym.
Jeśli twoje zgłoszenie zostanie pozytywnie rozpatrzone, otrzymasz zezwolenie na przywóz okazów gatunków zawartych w załączniku I Konwencji CITES oraz w załączniku A rozporządzenia (WE) nr 338/97 lub gatunków wymienionych w załączniku II Konwencji CITES, w zależności od tego, o co został złożony wniosek. Otrzymasz dokumenty oryginalne wraz z kopiami.
Jakie są obowiązki przy różnych klasyfikacjach okazów CITES?
Zarówno w przepisach przywozu jak i wywozu klasyfikuje się okazy na grupy A, B, C oraz D, umieszczone w aneksach A-D regulacji UE. Gatunki z grupy A są zagrożone wyginięciem w największym stopniu. Z reguły potrzebne są trzy rodzaje dokumentów umożliwiające jednorazowy przewóz: zezwolenie importowe, zezwolenie eksportowe lub świadectwo reeksportu.
Grupy A-D ustanowione przez organy UE nie pokrywają się całkowicie z załącznikami I-III w Konwencji CITES. Unijne przepisy dotyczące handlu gatunkami dzikiej fauny i flory są bardziej restrykcyjne w porównaniu do Konwencji Waszyngtońskiej. Tylko przemieszczanie okazów z grupy A wewnątrz UE jest ściśle kontrolowane.
- Przywóz okazów na teren UE
- Grupa A: rzadko przyznaje się zezwolenia przywozu, obrót pozostaje pod ścisłą kontrolą; wymagane zezwolenie importowe wydane przez organ administracyjny Konwencji Waszyngtońskiej kraju docelowego oraz analogiczne zezwolenie eksportowe od kraju, z którego okaz jest wywożony lub świadectwo reeksportu
- Grupa B: to okazy bliskie zagrożenia wyginięciem; wymagane zezwolenie eksportowe/ świadectwo reeksportu z kraju początkowego oraz zezwolenie importowe wybranego kraju UE
- Grupa C: okazy, które niektóre kraje objęły ochroną; wymagane zezwolenie eksportowe/ świadectwo reeksportu/ świadectwo pochodzenia oraz zawiadomienie o przywozie.
- Grupa D: obejmuje gatunki, których przywóz jest rejestrowany; osoba przywożąca okaz wypełnia zawiadomienie o przywozie, tzw. zgłoszenie importu.
- Wywóz okazów poza teren UE
- Grupa A: zezwolenie importowe kraju docelowego, a na jego postawie zezwolenie eksportowe lub świadectwo reeksportu kraju wywozu UE
- Grupa B oraz C: zezwolenie eksportowe lub świadectwo reeksportu kraju wywozu UE
- Grupa D: wywóz bez ograniczeń
W Polsce organem administracyjnym Konwencji Waszyngtońskiej jest Ministerstwo Środowiska i to ono wydaje stosowne dokumenty. Wszelkie zezwolenia oraz świadectwa wydają analogiczne organy poszczególnych państw. Na granicy celnej wymagane są oryginały. Dodatkowe informacje znajdziesz na stronie rządowej.
Podział na grupy CITES
Lista okazów oraz ich klasyfikacja jest dostępna w regulacjach oraz na stronie Spiecesplus. Na portalu można skorzystać z wyszukiwarki okazów oraz pobrać wybrane listy. Podobna wyszukiwarka gatunków jest także na stronie Sekretariatu CITES. Warto pamiętać, że zarówno załączniki CITES jak i zawartość aneksów przepisów UE ulega zmianom.
Dla przykładu, do grupy A zalicza się żywe papugi (np. żako Psittaus erithacus; amazonka pąsowa Amazona vinacea), skóry (np. niedźwiedzia brunatnego Ursus arctos; wilka Canis lupus) oraz spreparowane okazy (np. jastrzębia Accipiter gentilis).
Do grupy B zalicza się m.in. pochodne organizmów (np. w kapsułkach TCM: pławikoników Hippocampus japonicus, pijawek lekarskich Hirudo medicinalis), wapienne szkielety koralowców rafotwórczych (Scleractinia spp), żywe rośliny (kaktusy Cactaceae spp), czy nawet instrumenty (gitara z elementami palisandru Dalbergia latifolia)
Wszystkie powyżej wymienione okazy zostały zatrzymane w ostatnich latach przez Służbę Celno-Skarbową w Polsce. Powodem było niestosowanie się do wymogów CITES.
Co jest potrzebne do kontroli celno-skarbowej?
Kontrola przywożonego okazu oraz związanych z nim dokumentów może nastąpić tylko na granicy UE, tj. na przejściach granicznych, międzynarodowych portach morskich lub lotniczych. W wyjątkowych przypadkach można zgłosić okaz do kontroli w urzędach krajowych.
Podczas kontroli wymagane jest okazanie dokumentu oraz okazu. Organy celne uznają tylko oryginały dokumentów z odpowiednimi kopiami, chyba że przepisy stanowią inaczej.
Kary w przypadku braku świadectwa CITES
Brak świadectwa CITES grozi poważnymi konsekwencjami. Niezgodny z przepisami przewóz okazów gatunków zagrożonych wyginięciem przez granicę UE jest przestępstwem karalnym. Za popełnienie przestępstwa grozi kara pozbawienia wolności od 3 miesięcy do nawet 5 lat. Stosuje się także kary w formie konfiskaty okazów i/lub grzywny.
Jeśli uważasz, że twój przypadek powinien zostać być uznany za wyjątkowy lub nie jesteś w stanie ustosunkować się do przepisów, zasięgnij informacji w Ministerstwie Finansów (Departament Ceł), u koordynatorów ds. CITES (Izbach Administracji Skarbowej) lub w Ministerstwie Środowiska (Departament Ochrony Przyrody).
Jakie przepisy regulują przewóz okazów CITES?
Przepisy przewozu przez granicą UE znajdują się przede wszystkim w:
- Rozporządzenie Rady (WE) NR 338/97 w sprawie ochrony gatunków dzikiej fauny i flory w drodze regulacji handlu nimi
- Rozporządzeniu Komisji (WE) nr 865/2006 ustanawiającym przepisy wykonawcze do rozporządzenia Rady (WE) nr 338/97 w sprawie ochrony gatunków dzikiej fauny i flory w drodze regulacji handlu nimi
- Rozporządzeniu Komisji (UE) 2019/2117 zmieniającym rozporządzenie Rady (WE) nr 338/97 w sprawie ochrony gatunków dzikiej fauny i flory w drodze regulacji handlu nimi.
Podstawowym polskim aktem prawnym regulującym postanowienia organów UE jest Ustawa o ochronie przyrody (Dz.U. Nr 92, poz. 880 z późn. zm.).
Źródło grafiki głównej: https://www.zoo-mar.pl/porady-terrarystyczne/10807/
