RoHS (ang. Restriction of Hazardous Substances) jest unijną dyrektywą, której głównym założeniem jest ograniczenie stosowania określonych substancji niebezpiecznych w sprzęcie elektrycznym i elektronicznym. Od 22 lipca 2019 r. obowiązuje jej najnowsza wersja tzw. Dyrektywa RoHS 3.
Dyrektywa RoHS – historia
Początki dyrektywy RoHS to pierwsza połowa lat 90., gdy zaczęto opracowywanie dyrektywy określającej dopuszczalną ilość substancji niebezpiecznych (pierwiastków i związków chemicznych) stosowanych przez producentów sprzętu elektrycznego i elektronicznego (EEE). Pierwsza jej wersja (2002/95/EC) została uchwalona 27 stycznia 2003 r., a wprowadzono ją w życie 1 lipca 2006 r. Co ważne, pierwsza wersja dyrektywy RoHS nie była Dyrektywą Nowego Podejścia, co oznaczało, że towary nią objęte nie wymagały oznakowania CE.
Dopiero dyrektywa RoHS 2011/65/UE, czyli tzw. RoHS 2, która weszła w życie 3 stycznia 2013 r. i obowiązywała do 22 lipca 2019 r. opierała się na zasadach właściwych dla Dyrektyw Nowego Podejścia. Zawarte w niej wymagania odnoszące się do maksymalnej wartości stężenia substancji niebezpiecznych wagowo w materiałach jednorodnych wyglądały następująco:
- Ołów – 0,1%
- Kadm – 0,01%
- Rtęć – 0,1%
- Chrom sześciowartościowy – 0,1%
- Polibromowane bifenyle (PBB) – 0,1%
- Polibromowane etery difenylowe (PBDE) – 0,1%.
Najnowsza wersja dyrektywy RoHS (2015/863), określana jako RoHS 3, weszła w życie 22 lipca 2019 r. Roszczerzyła ona listę substancji wymienionych powyżej o związki chemiczne z rodziny ftalanów, używanych do zwiększenia giętkości, trwałości i przejrzystości plastiku. Także ona zaliczana jest do Dyrektyw Nowego Podejścia. RoHS 3 ogranicza w EEE wartość stężenia poniższych ftalanów:
- DEHP – Ftalan di (2-etyloheksylu) – 0,1%
- BBP – Ftalan benzylu butylu – 0,1%
- DBP – Ftalan dibutylu – 0,1%
- DIBP – Ftalan diizobutylu – 0,1%.
Dyrektywa RoHS jest implementowana do polskiego prawa poprzez Rozporządzenie Ministra Rozwoju i Finansów w sprawie zasadniczych wymagań dotyczących ograniczenia stosowania niektórych niebezpiecznych substancji w sprzęcie elektrycznym i elektronicznym (Dz.U. 2017 poz. 7).
Jakich towarów dotyczy RoHS?
Według definicji sprzętu elektrycznego i elektronicznego zawartej w dyrektywie RoHS, mianem tym określamy: „Sprzęt, którego prawidłowe działanie uzależnione jest od dopływu prądu elektrycznego lub obecności pól elektromagnetycznych, oraz sprzęt służący do wytwarzania, przesyłania i pomiaru takiego prądu i pól elektromagnetycznych i zaprojektowany do użycia przy napięciu nieprzekraczającym 1 000 woltów dla prądu przemiennego i 1 500 woltów dla prądu stałego.”
Zakres tej definicji pokrywa więc praktycznie wszystkie sprzęty używane przez nas w życiu codziennym.
Dyrektywą RoHS są objęte następujące grupy towarów:
- Wielkogabarytowe urządzenia gospodarstwa domowego np. lodówki, pralki
- Małogabarytowe urządzenia gospodarstwa domowego np. odkurzacze, żelazka
- Sprzęt informatyczny i telekomunikacyjny np. komputery stacjonarne, telefony komórkowe
- Sprzęt konsumencki np. odbiorniki radiowe
- Artykuły oświetleniowe np. żarówki LED
- Narzędzia elektryczne i elektroniczne np. wiertarki
- Zabawki, sprzęt rekreacyjny i sportowy np. zabawki elektryczne
- Wyroby medyczne np. ciśnieniomierz
- Przyrządy do nadzoru i sterowania, włącznie z przyrządami do nadzoru i sterowania w obiektach przemysłowych np. termostaty, czujniki dymu
- Automaty wydające np. bankomaty, automaty vendingowe
- Inne EEE nieobjęte żadną z powyższych kategorii np. e-papierosy
- Komponenty i surowce wykorzystywane do produkcji EEE.
Towary wyłączone z RoHS
Dyrektywa RoHS nie przewiduje obostrzeń dla poniższych grup urządzeń:
- sprzętu związanego z ochroną podstawowych interesów państw członkowskich w zakresie bezpieczeństwa, w tym broni, amunicji, a także materiałów wojskowych przeznaczonych wyłącznie do celów wojskowych,
- sprzęt przeznaczony do wysłania w przestrzeń kosmiczną,
- sprzętu, który zaprojektowano specjalnie i przeznaczono do zainstalowania jako część innego sprzętu, który nie jest objęty zakresem stosowania dyrektywy RoHS 2 lub jest z niego wyłączony i może pełnić swoją funkcję wyłącznie jako część wymienionego sprzętu oraz być zastąpiony jedynie takim samym specjalnie zaprojektowanym sprzętem,
- wielkogabarytowych stacjonarnych narzędzi przemysłowych,
- wielkogabarytowych stałych instalacji,
- środków transportu osób lub towarów, z wyłączeniem elektrycznych pojazdów dwukołowych, które nie posiadają homologacji,
- maszyn jezdnych nieporuszających się po drogach, udostępnianych wyłącznie do użytku profesjonalnego,
- aktywnych wyrobów medycznych do implantacji,
- paneli fotowoltaicznych przeznaczonych do użytku w systemie zaprojektowanym, zmontowanym i zainstalowanym przez profesjonalny personel do stałego wykorzystywania w określonym miejscu w celu wytwarzania energii słonecznej do zastosowań publicznych, komercyjnych, przemysłowych i mieszkalnych,
- sprzętu specjalnie zaprojektowanego do celów badawczo-rozwojowych, który jest udostępniany jedynie jako sprzęt do użytku profesjonalnego,
- EEE wprowadzonego do obrotu przed dniem 1 lipca 2006 r. oraz jego przewodów lub części zamiennych.
Poza tym RoHS 3 ustaliła wyłączenia z określonego stężenia ww. flatanów dla następujących wyrobów:
- wyrobów medycznych do diagnostyki in vitro, a także przyrządów do nadzoru i kontroli
- przewodów lub części zamiennych służących do naprawy, ponownego użycia, aktualizacji funkcjonalności lub zwiększenia możliwości EEE wprowadzonego do obrotu przed dniem 22 lipca 2019 r.
- zabawek podlegających już ograniczeniu obejmującym DEHP, DBP oraz BBP za sprawą pozycji 51 załącznika XVII do rozporządzenia (WE) nr 1907/2006.
Należy pamiętać również, że każdy producent ma prawo wnioskować o przyznanie, przedłużenie lub odwołanie wyłączeń.
Dyrektywa RoHS a CE – obowiązki importera
W związku z tym, iż RoHS jest jedną z Dyrektyw Nowego Podejścia, towary, których ona dotyczy, muszą mieć naniesione oznakowanie CE. Pozwala to na wprowadzenie ich do obrotu na terenie Europejskiego Obszaru Gospodarczego (EOG). Producent powinien w tym celu sporządzić właściwą dokumentację techniczną, która pozwoli na ocenę produktu pod względem jego zgodności z wymaganiami zawartymi w RoHS.
Gdy badania przejdą pomyślnie, sporządza się następnie deklarację zgodności, która stanowi podstawę do umieszczenia na EEE oznakowania CE. W przypadku importu z Chin to właśnie importer przejmuje obowiązki producenta i w związku z tym musi zapewnić odpowiednią deklarację zgodności, a sprowadzany przez niego EEE obowiązkowo powinien posiadać oznakowanie CE. W innym przypadku towar nie zostanie dopuszczony do obrotu.
Kontrowersje związane z RoHS
Dyrektywa RoHS wprowadzając ograniczenia odnośnie ilości zastosowanego ołowiu, zmusiła producentów do stosowania lutowania bezołowiowego. Uważa się, że tego typu lutowanie jest o wiele mniej trwałe niż lutowanie z użyciem stopu zawierającego ołów. Zwłaszcza gdy urządzenie jest często podatne np. na wibracje. Niemniej jednak stosunkowo krótki czas eksploatacji sprzętu konsumenckiego poprzez ograniczoną żywotność z innych względów niż jakość lutowanych połączeń nie pozwala jednoznacznie zweryfikować słuszności tej tezy.
Kolejnym zarzutem wobec dyrektywy RoHS jest fakt, że dotyczy ona tylko i wyłącznie krajów EOG. Nawet w USA regulacje dotyczące tej kwestii obowiązują tylko w wybranych stanach. Niemniej jednak najwięksi producenci elektroniki, których produkty dystrybuowane są na cały świat, dostarczają towary zgodne z RoHS także na rynki państw, gdzie tego typu regulacje nie obowiązują.
Pomimo zmuszania producentów do ponoszenia znaczących kosztów w ramach dostosowania swoich produktów do wymagań dyrektywy oraz wymienionych wyżej mankamentów, RoHS z całą pewnością przyczynia się zarówno do ochrony środowiska naturalnego, jak i naszego zdrowia. Dlatego tak ważne jest, by importowany sprzęt elektryczny i elektroniczny spełniał wymogi zawarte w tej dyrektywie.
Należy pamiętać o odpowiedzialności, jaką ponosi importer w przypadku importu tego typu produktów z Chin. By uniknąć problemów związanych z wprowadzeniem produktu do obrotu na terenie EOG, musimy zawsze upewnić się, że zweryfikowany chiński kontrahent posiada odpowiednie certyfikaty potwierdzające zgodność produktu z normami zawartymi w RoHS, a same produkty muszą mieć naniesione oznakowanie CE.
